Trong vụ án quảng cáo sai sự thật, lừa dối khách hàng, sản xuất kẹo rau củ giả của nhóm “Chị Em Rọt” bao gồm Hoa hậu Hòa bình quốc tế năm 2021 – Nguyễn Thúc Thùy Tiên, Hằng Du Mục – Nguyễn Thị Thái Hằng, Quang Linh Vlogs – Phạm Quang Linh… đã bộc lộ nhiều sơ hở bất cập của các quy định pháp luật hiện hành.
1. Quảng cáo trực tuyến của những người nổi tiếng (KOLs) đã “biến tướng”
Theo Nghị định 181/2013/NĐ-CP ngày 14/11/2013 của Chính phủ, cùng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Quảng cáo, đã cấm hành vi quảng cáo gian dối, gây hiểu lầm về sản phẩm và quy định chế tài xử lý đối với vi phạm trong lĩnh vực này.
Theo quy định pháp luật hiện hành về an toàn thực phẩm, nghiêm cấm tuyệt đối việc khẳng định sản phẩm thực phẩm có tác dụng chữa bệnh tương tự như dược phẩm, hoặc sử dụng hình ảnh người nổi tiếng/người có ảnh hưởng để xác nhận công dụng khi chưa có cơ sở khoa học được kiểm chứng. Các nội dung quảng cáo bắt buộc phải được gắn nhãn rõ ràng là quảng cáo và minh bạch mối quan hệ tài trợ.
Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động quảng cáo trực tuyến thông qua người nổi tiếng (KOL/Influencer) thường có dấu hiệu “biến tướng”, thể hiện dưới hình thức chia sẻ trải nghiệm cá nhân mà không gắn nhãn quảng cáo hoặc không tiết lộ thông tin được chi trả. Tình trạng này, bao gồm cả việc đánh tráo khái niệm về công dụng sản phẩm, đã dẫn đến sự nhầm lẫn nghiêm trọng cho người tiêu dùng, khiến họ ngộ nhận đó là khuyến nghị khách quan thay vì nội dung thương mại.
Hiện tại, việc thiết lập cơ chế kiểm duyệt nội dung quảng cáo trên không gian mạng vẫn chưa được thực hiện. Điều này tạo điều kiện cho các chủ thể cá nhân dễ dàng thực hiện hoạt động quảng bá thực phẩm trên các nền tảng mạng xã hội, gây khó khăn cho công tác phát hiện, kiểm tra và giám sát của các cơ quan chức năng có thẩm quyền.
Bên cạnh đó, quá trình định danh người bán, kiểm soát hoạt động quảng cáo và giao dịch trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử đang đối mặt với nhiều thách thức do tính chất ẩn danh và khả năng xuyên biên giới vốn có của môi trường Internet.
Chính từ thiếu sót này, bị can Lê Thành Công cùng 3 KOL gồm Hằng Du Mục, Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs đã quảng bá sản phẩm sai sự thật.
Trong đó, kênh “Quang Linh Vlogs” phát ngôn rằng: “Một viên tương ứng một đĩa rau luộc để thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng. Hoa hậu Thùy Tiên quảng cáo: Kera là một loại kẹo bổ sung chất xơ, dinh dưỡng cho tất cả mọi người chứ không chỉ dành riêng cho người không ăn rau giống mình. Trong mỗi viên kẹo có 10 loại rau củ quả khác nhau cùng với các loại vitamin”.
Tuy nhiên, cơ quan điều tra xác định hàm lượng chất xơ trong kẹo rất thấp – chỉ chiếm 0,935%, không có nhiều tác dụng bổ sung chất xơ cho người kén ăn rau, nhưng nhóm này lại quảng cáo thổi phồng công dụng.
2. Thiếu quy định đặc thù quản lý thương mại điện tử, livestream, quảng cáo
Nghị định 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 về thương mại điện tử, được sửa đổi một số điều bởi Nghị định 85/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 đã quy định về trách nhiệm của chủ sàn thương mại điện tử, người bán hàng online. Tuy nhiên việc xác thực thông tin người bán, kiểm soát nguồn gốc, chất lượng hàng hóa (đặc biệt là thực phẩm) trên các nền tảng này còn rất hạn chế.
Việc xử lý các website, tài khoản mạng xã hội vi phạm còn chậm và chưa triệt để; chưa có quy định đặc thù kiểm soát các giao dịch bán thực phẩm qua mạng, qua livestream, các sàn thương mại điện tử như TikTok, Shopee, Lazada…
Theo thông tin báo chí cập nhật, trong ngày 12/12/2024, Nguyễn Thúc Thùy Tiên cùng Nguyễn Thị Thái Hằng, Phạm Quang Linh tổ chức livestream bán pre-order sản phẩm kẹo Kera. Kết thúc phiên livestream đã bán 3.109 hộp với tổng số tiền hơn 4 tỷ đồng. Sau đó, Công ty Chị Em Rọt tiếp tục tổ chức nhiều buổi livestream khác để bán kẹo Kera. Từ ngày 12/12/2024 đến ngày 14/3/2025, Công ty Chị Em Rọt đã bán 129.617 hộp kẹo Kera cho người tiêu dùng, thu lợi số tiền hơn 17,5 tỷ đồng.
3. Bất cập khi để mặc doanh nghiệp tự công bố sản phẩm
Theo quy định của Luật An toàn thực phẩm 2010 và Nghị định số 15/2018/NĐ-CP, doanh nghiệp được trao quyền tự công bố sản phẩm và chịu hoàn toàn trách nhiệm về chất lượng. Tuy nhiên, khuôn khổ pháp lý này thiếu vắng cơ chế sàng lọc và tiền kiểm hiệu quả.
Thực tiễn cho thấy, trách nhiệm cụ thể của các cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình tiếp nhận hồ sơ gần như chưa được xác định rõ ràng, dẫn đến tình trạng phó mặc rủi ro cho doanh nghiệp. Hoạt động kiểm tra, thanh tra chỉ được thực hiện ngẫu nhiên sau khi sản phẩm đã được phép lưu hành trên thị trường (hậu kiểm). Hệ quả là nhiều sản phẩm chỉ thực hiện thủ tục “đăng ký đối phó” hoặc chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn chất lượng vẫn được đưa ra tiêu thụ rộng rãi.
Việc tồn tại kẽ hở pháp lý và sự lỏng lẻo trong cơ chế quản lý đã bị nhiều cá nhân và tổ chức lợi dụng để thực hiện hành vi gian lận thương mại. Cụ thể, các đối tượng này đã cố tình loại bỏ hoặc cắt giảm các thành phần nguyên liệu cốt lõi – vốn là yếu tố quyết định tính năng và công dụng của sản phẩm – và thay thế bằng các nguyên liệu kém chất lượng, chi phí thấp, không rõ nguồn gốc, thậm chí là có nguy cơ gây hại đến sức khỏe cộng đồng, nhằm mục đích thu lợi bất chính một cách nghiêm trọng.
Trong vụ án, Nguyễn Phong (Chủ tịch HĐQT Công ty CP Asia Life, được Hằng Du Mục và Thùy Tiên đặt hàng để sản xuất kẹo Kera) và Nguyễn Phạm Hồng Vy biết rõ công thức sản xuất thực tế chỉ có 0,747% thành phần rau củ quả nhưng vẫn chỉ đạo lập hồ sơ tự công bố sai lệch, nâng khống hàm lượng 10 loại bột rau củ quả từ 0,747% lên 28,13%.
Theo đó, sản phẩm kẹo Kera không đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng đã công bố theo quy định nhưng vẫn được phép lưu hành rộng rãi trên thị trường.
Cơ chế tự công bố và tự chịu trách nhiệm hiện hành đối với sản phẩm thực phẩm không yêu cầu doanh nghiệp phải thực hiện kiểm nghiệm đầy đủ về tiêu chuẩn chất lượng hoặc tính năng hay công dụng sản phẩm trước khi đưa ra lưu hành. Thực trạng này tạo ra một lỗ hổng kỹ thuật nghiêm trọng trong hệ thống, dẫn đến việc thiếu “bộ lọc” tiền kiểm hiệu quả để sàng lọc và loại bỏ các hồ sơ công bố có dấu hiệu bất thường hoặc không hợp lệ.
Việc công khai dữ liệu tự công bố hiện nay còn chưa đầy đủ, cùng với tình trạng phân tán hồ sơ, đã gây khó khăn nghiêm trọng cho công tác kiểm soát. Nhiều doanh nghiệp lợi dụng điều này để thực hiện kiểm nghiệm sơ sài, thậm chí mua bán các Phiếu kết quả thử nghiệm giả mạo hoặc không trung thực từ các trung tâm kiểm nghiệm. Cơ quan quản lý nhà nước thường chỉ phát hiện được sai phạm sau khi sản phẩm đã được lưu thông và có phản ánh từ người tiêu dùng, kéo theo rủi ro đối với sức khỏe cộng đồng.
Cơ chế hậu kiểm hiện tại vẫn còn lỏng lẻo, do lực lượng thanh tra mỏng, tần suất kiểm tra thấp, và chưa thể bao quát được hết các cơ sở sản xuất kinh doanh quy mô nhỏ, lẻ, cũng như các hình thức kinh doanh trực tuyến. Bên cạnh đó, công tác quản lý bị phân tán cho nhiều bộ, ngành khác nhau nhưng thiếu sự phối hợp chặt chẽ và chưa có cơ sở dữ liệu chung để theo dõi, chia sẻ thông tin về các trường hợp vi phạm, làm giảm hiệu quả thực thi pháp luật.
4. Kiến nghị về chế tài chưa đủ răn đe
Nghị định 38/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, quảng cáo, nhưng mức phạt tiền hiện hành chưa đủ sức răn đe, không tương xứng với thiệt hại gây ra cho người tiêu dùng và lợi ích bất chính doanh nghiệp thu được. Nhiều cá nhân, tổ chức vi phạm coi việc nộp phạt như một “chi phí kinh doanh” và tiếp tục tái phạm.
Trước khi vụ án được khởi tố, Công ty Asia Life từng bị xử phạt hành chính hơn 224 triệu đồng và đình chỉ hai tháng. Mức phạt này được đánh giá là quá nhẹ so với số tiền thu lợi bất chính lên tới hàng chục tỷ đồng.
Theo đó, cần khẩn trương sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật nhằm mục đích tăng cường tính răn đe bằng cách nâng cao mức phạt tiền, đồng thời áp dụng các chế tài bổ sung mạnh mẽ như tịch thu tang vật/sản phẩm vi phạm, cấm kinh doanh có thời hạn dài, hoặc chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xử lý hình sự nếu đủ căn cứ cấu thành tội phạm.
Các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền cần rà soát, điều chỉnh chính sách và bổ sung chế tài xử phạt đủ sức nặng để xử lý triệt để hành vi lợi dụng quảng cáo trực tuyến và sử dụng người nổi tiếng (KOL/Influencer) nhằm mục đích lừa dối, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
Cần hoàn thiện các quy định về quản lý chất lượng nguyên liệu, hồ sơ kỹ thuật sản phẩm, và yêu cầu kiểm nghiệm thành phần bắt buộc trước khi sản phẩm được cấp phép lưu hành.
Đồng thời, để kịp thời ngăn chặn việc lan truyền thông tin sai sự thật về sản phẩm, cần siết chặt hoạt động kiểm soát quảng cáo thực phẩm bổ sung trên các nền tảng mạng xã hội và xây dựng cơ chế phối hợp chính thức, hiệu quả với các nhà cung cấp nền tảng số.
